14. yüzyılda Osmanlı döneminin başlamasıyla birlikte Anadolu’da para, devletin küçük bir beylikten üç kıtaya yayılan devasa bir imparatorluğa dönüşümünü yansıtan yeni bir döneme girdi.
    Osmanlı paraları yalnızca ticaret aracı değil, aynı zamanda padişahların saltanatını kaydeden, genişleme, refah ve bazen de gerileme dönemlerini gösteren canlı belgelerdi. Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılması ve modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte ülke tamamen farklı bir parasal döneme girdi; Türk lirası doğdu ve günümüze kadar hızla gelişti.

Osmanlı İmparatorluğu (1299–1922)

Osmanlı Para Sistemi ve Gelişimi

• Akçe: İlk Osmanlı gümüş parası, 14. yüzyılda ortaya çıktı.

• Kuruş: Gümüş, 17. yüzyılda kullanılmaya başlandı.

• Sultani (Altın): Yaklaşık 3,45 gram ağırlığında altın, Fatih Sultan Mehmed döneminde (~1477) piyasaya sürüldü.

• Mangır: Günlük işlemler için bakır para, İstanbul, Bursa, Halep ve Kahire’de basıldı.

1844 Para Reformu

• 1 lira = 100 kuruş sisteminin benimsenmesi.

• Ana birim olarak altın liranın getirilmesi, kuruşun alt birim olarak kalması.

Osmanlı Kağıt Paraları

I. Abdülmecid (1839–1861)

• 1840 yılında "Kaime-i Nakdiye-i Mutebere" adıyla ilk kağıt paranın çıkarılması.

• İlk basım el yazısıydı; matbaa basımı 1842’de başladı.

• Kıymetler: 1, 5, 10, 20, 50, 100 ve 250 kuruş.

Abdülaziz (1861–1876)

• 1863’te Osmanlı Bankası kuruldu ve banknot çıkarma yetkisi verildi.

• Banknotlar İngiltere ve Fransa’da, süslü hat yazılarıyla basıldı.

• Özel kıymetler: 200 kuruş, 2,5 lira, 5 lira.

II. Abdülhamid (1876–1909)

• Osmanlı Bankası’nın basımı devam etti, ancak devlet kendi kağıt paralarını da bastı.

• Paralar üzerinde güzel İslami ve sanatsal süslemeler yer aldı.

• Kıymetler 1000 kuruşa kadar çıktı.

V. Mehmed Reşad (1909–1918)

• 1915’te Almanya’da basılan Evrak-ı Nakdiye çıkarıldı.

• 1000 liraya kadar benzeri görülmemiş kıymetler tanıtıldı.

VI. Mehmed Vahideddin (1918–1922)

• Yeni para çıkarılmadı; Mehmed Reşad döneminden kalan paralar 1927’ye kadar dolaşımda kaldı.

Türkiye Cumhuriyeti (1923–Günümüz)

Türk Lirasının Başlangıcı

• İlk kağıt para: 1927.

• 1958’e kadar yurt dışında basıldı, ardından Ankara’daki matbaada üretildi.

Türkiye Kağıt Para Serileri

E1 – Birinci Emisyon (1927–1939)

• Kıymetler: 1, 5, 10, 50, 100, 500, 1000 lira.

• Çıkış: 5 Aralık 1927.

• Ön yüz: Cumhuriyet sembolleri, Parlamento, Ankara mimarisi.

• Arka yüz: Akköprü, Ankara Kalesi, demiryolları, bazı banknotlarda Atatürk portresi.

• Baskı: Thomas De La Rue, İngiltere.

E2 – İkinci Emisyon (1937–1944)

• Kıymetler: 50 kuruş – 1000 lira.

• Ön yüz: İsmet İnönü.

• Arka yüz: Merkez Bankası, Boğaziçi, Zafer Anıtı.

• Baskı: İngiltere.

E3 – Üçüncü Emisyon (1942–1947)

• Kıymetler: 2,5, 10, 50, 100, 500, 1000 lira.

• Ön yüz: İnönü.

• Arka yüz: Teknik okullar, Türk kadınları, Ankara keçisi, kültürel kurumlar.

• Baskı: İngiltere, Almanya, ABD.

E4 – Dördüncü Emisyon (1947–1952)

• Kıymetler: 10 ve 100 lira.

• Ön yüz: İnönü.

• Arka yüz: Sultanahmet Çeşmesi, Rumeli Hisarı.

• Baskı: ABD.

E5 – Beşinci Emisyon (1951–1971)

• Kıymetler: 2,5, 5, 10, 50, 100, 500, 1000 lira.

• Ön yüz: Her zaman Atatürk portresi.

• Arka yüz: Ceviz toplayan kızlar, Gençlik Parkı, Sultan Camii.

• Baskı: 1958’e kadar yurt dışında, ardından Ankara.

E6 – Altıncı Emisyon (1966–~1986)

• Kıymetler: 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 lira.

• Ön yüz: Atatürk.

• Arka yüz: Manavgat Şelalesi, Kız Kulesi, Ağrı Dağı, İstanbul Üniversitesi.

• Baskı: Ankara.

E7 – Yedinci Emisyon (1981–~2005)

• Kıymetler: 10 – 20 milyon lira (enflasyon nedeniyle).

• Ön yüz: Atatürk, bazen kültürel figürler.

• Arka yüz: Mevlana, Piri Reis haritası, Efes harabeleri, barajlar, Anıtkabir.

• Baskı: Ankara.

E8 – Sekizinci Emisyon (2005–2009)

• Kıymetler: 1, 5, 10, 20, 50, 100 YTL.

• Not: Paradan altı sıfır atıldı.

• Ön yüz: Atatürk.

• Arka yüz: Atatürk Barajı, Anıtkabir, Kapadokya, İshak Paşa Sarayı gibi eserler.

• Baskı: Ankara.

E9 – Dokuzuncu Emisyon (2009–Günümüz)

• Kıymetler: ₺5, ₺10, ₺20, ₺50, ₺100, ₺200.

• Ön yüz: Atatürk.

• Arka yüz: Önemli kişiler:

  • ₺5 – Aydın Sayılı

  • ₺10 – Cahit Arf

  • ₺20 – Mimar Kemaleddin

  • ₺50 – Fatma Aliye

  • ₺100 – Itri

  • ₺200 – Yunus Emre

• Baskı: Ankara.

Özet Tablo

Modern Türk Banknotlarının Güvenlik Özellikleri

• Hologram şerit.

• UV ışıkta görülebilen güvenlik teli.

• Değişken boyutlu rakamlar.

• Her kıymet için farklı boyutta banknotlar.

Sonuç

Türkiye’de para tarihi, basit Osmanlı akçesinden modern Türk lirasına uzanan ve ülkenin yüzyıllar boyunca yaşadığı siyasi ve ekonomik dönüşümleri yansıtan eksiksiz bir yolculuktur.